Jan van Schaffelaar stierf op 16 juli 1482.
Tijdens de Hoekse en Kabeljauwse twisten – 1350 tot 1500 – gaat het er hard aan toe in de Nederlanden. De stedelijke adel – de roofvissen, Kabeljauwen – steunden de 13-jarige graaf Willem V als landsheer.
Willem V was een zoon van de Duitse keizer Lodewijk IV en Margaretha van Henegouwen, Hij trad aan na de dood van Willem IV (1345), die geen wettige nakomelingen had. Margaretha wilde geld zien voor het bewind van haar zoon. De Kabeljauwen keerden zich daar tegen, maar de plattelandsadel gaf haar gelijk. Zij noemden zich Hoeken, haken, want daarmee vang je kabeljauwen. Het conflict veroorzaakte onnoemelijk veel ellende. De Nederlanden raakten totaal ontregeld.
Hoeken verdreven de bisschop van Utrecht. Kabeljauwen vergrendelden de voedselvoorziening naar de stad, Utrecht was vrijwel uitgehongerd. De hertog van Kleef bood hulp, hij stuurde karrevrachten voedsel naar de stad. Maar bisschoppelijke huursoldaten hielden die transporten tegen. Onder hen was ruiteraanvoerder Jan van Schaffelaar.
De oude kerk van Barneveld met het standbeeld van Jan van Schaffelaar. De toren waar hij vanaf sprong werd in de negentiende eeuw door brand verwoest.
Barneveld
In juli 1482 stuitte de Kabeljauw van Schaffelaar op een te grote overmacht. Hij sloeg op de vlucht. Met twintig kornuiten verschanste hij zich op de kerktoren van het kerspel Barneveld. De Hoeken richtten kanonnen op de toren. Het groepje had geen schijn van kans. Of toch?
‘Als jullie je leidsman van de toren douwen, dan laten we jelui gaan.’ De Kabeljauwen weigeren. Weer bulderen de kanonnen. Dan neemt Schaffelaar een kloek besluit.
“Lieve gesellen, ic moet ummer sterven, ic en wil u in geenen last brenghen” (Lieve gezellen, ik moet toch eenmaal sterven, ik wil u geen moeilijkheden bezorgen). En hij stort zich naar beneden – de plek waar hij op 16 juli 1482 neerkwam is gemarkeerd. Hij – aangeduid als ‘dem Leeuw’ – ligt begraven in de kerk.
Dit verhaal werd pas verteld in 1698 door de Utrechtse historicus Antonius Matthaeus. Sinds 1903 staat er een standbeeld van Jan van Schaffelaar voor de kerktoren, die toren is oud maar door renovatie na een brand in 1828 natuurlijk niet meer dezelfde als toen.