Op de Utrechtse begraafplaats Tolsteeg heb ik het graf gezien van
verzetsstrijder Gerrit Westdijk – verzetsnaam Bob. Hij werd op 2 december 1944 in Apeldoorn gefusilleerd. Zijn executie is geen ‘gewoon’ oorlogsverhaal. Het mag nooit vergeten worden.
Wat gebeurde er?
Het graf van de geexecuteerden in Ugchelen.
Op 21 november 1944, een regenachtige dinsdagmiddag, fietste de 19-jarige koerierster Leny van Veen van Utrecht naar Veenendaal. Voor het verzet heeft ze belangrijk nieuws bij zich: ‘Woensdag 22 November samenkomst van gewestelijke en districtscommandanten der Binnenlandse Strijdkrachten in Utrecht…’.
In Veenendaal jaagt de Sicherheitsdienst die dag op verzetsmensen. Menig verzetsman en -vrouw valt in handen van de moffen, zo ook Leny. De uitnodiging is snel gevonden. Op woensdag 22 november stormt de Feldgendarmerie de Kamer van Koophandel aan de Maliesingel in Utrecht binnen. Geen van de deelnemers aan de knokploegvergadering ontkomt. De arrestanten gaan naar de Willem III kazerne in Apeldoorn, daar worden ze hardhandig verhoord.
Massacre
Een paar dagen later komt het landelijk verzet in actie om de gevangenen te bevrijden. Een uiterst hachelijke onderneming, want de kazerne wordt zwaar bewaakt. Toch doen drie doorgewinterde verzetsmensen een poging. Het wordt een massacre.
Op 28 november verschijnt er bij de kazerne een auto met chauffeur Huib Verschoor, Johan (Jan) van Bijnen – verzetsnaam Frank – en Samuel Esmeijer – verzetsnaam Paul. Ze worden aangehouden. Esmeijer wil schieten maar het wapen weigert. In paniek slaat hij de mof ermee in het gezicht en neemt samen met Johan de benen. Tevergeefs. De soldaat vuurt. Esmeijer is onmiddellijk dood. Van Bijnen krijgt een schot in de buik. Ondanks zijn ernstige verwonding weet Jan een Duitser tegen de grond te slaan. Rent nog een paar honderd meter verder, zakt dan in elkaar. De moffen verminken de dode Esmeijer. Van Bijnen laten ze voor dood achter. Later brengen ze ‘de terrorist’ naar een Kriegslazarett waar hij in de nacht van 30 november op 1 december 1944 overlijdt.
Ook Huib Verschoor is gearresteerd. Hij gaat naar Kamp Amersfoort en van daar naar Neuengamme. In 1945 overlijdt hij op een transport naar concentratiekamp Ravensbrück, zijn graf is onbekend.
Herinnering aan de executie van de verzetstrijders op de Sportlaan in Apeldoorn.
Executie
Om een mogelijke nieuwe bevrijdingspoging te voorkomen fusilleren de Duitsers op 2 december 1944 twaalf in de Utrechtse KvK gevangengenomen verzetsstrijders en een Amerikaanse vlieger. De executie is nabij de kazerne in de toenmalige Frankenlaan, tegenwoordig de Sportlaan. Op die plek staat een monument. De Amerikaanse piloot werd gedood voor het bombarderen van Duitse steden. De geëxecuteerden werden begraven in Ugchelen en later overgebracht naar andere begraafplaatsen.
Evenals Huib Verschoor gingen ook de overige verzetsstrijders naar concentratiekampen, geen keerde terug. Ir. jhr. C. tot Echten van Holthe stierf in 1945 op weg naar Ravensbruck, A.F. Krikke stierf in Rotenburg en de secretaris van de KvK, mr. dr. A. Roeterink, kwam in 1945 in Wöbbelin aan zijn eind.
Koerierster Leny van Veen overleefde het bloedbad. De rest van haar leven droeg ze de ramp met zich mee. Ze overleed in februari 2018.
Johan (Jan) van Bijnen en Samuel Esmeijer werden na de oorlog herbegraven – zie foto boven – op de Algemene begraafplaats in Driebergen-Rijsenburg. Hun vele verzetsdaden – zie Wikipedia – werden postuum onderscheiden: Esmeijer kreeg het verzetskruis, Van Bijnen de Militaire Willems-Orde Ridder der 4e klas.