REDCOM

RAF-embleem.

De meeste mensen hebben geen idee wat oorlog is. Een tomeloze ellende, dat is het. Een patroon van angst, dood en verderf. Honderdduizenden burgers en soldaten in de ellende. Tijdens operatie Market Garden, nu 78 jaar geleden, stortten er ruim tachtig transportvliegtuigen neer en gingen ruim zeshonderd gliders verloren. Een droevig verlies van veelal jonge levens.

Tijdens de Slag om Arnhem – 17 tot 25 september 1944 – ontbrak het de bemanningen in de vliegtuigen aan communicatie met de grondtroepen. Bovendien werden ze voortdurend belaagd door Duits luchtafweergeschut en Duitse jachtvliegers. Alleen al tijdens de oversteek van Groot-Brittannie naar de dropping zones gingen er ruim veertig Stirlings en Dakota’s down.

Doorwerth

Neerstortplek Stirling in Doorwerth.

Tijdens de strijd stortten er in Doorwerth drie Stirlings neer. Op 20 september rond half twee wierp een dispatcher containers uit een brandend toestel dat snel hoogte verloor boven het huidige Cardanusbos. Het toestel scheerde laag over de Van der Molenallee en stortte neer in het bos recht tegenover de – toen nog niet bestaande – W.A. Scholtenlaan. Alle negen bemanningsleden verloren het leven. Ze kregen een graf naast het wrak en na de oorlog op de Airborne- begraafplaats in Oosterbeek.

De bemanning van de Stirling is begraven op het Airborne-kerkhof in Oosterbeek.

In de jaren zestig vonden jongens in het Cardanusbos een verroeste container van de para’s, samen met een Duitse pantservuist. Aan de overzijde, daar waar het bos overgaat in een grasveld, was het massagraf nog steeds zichtbaar in de vorm van een ondiepe kuil, die op het eerste gezicht leek op een loopgraaf. Daar waar het vliegtuig neerstortte vonden ‘schatzoekers’ een hoogtemeter en een deel van een Browning-machinegeweer. Zelfs nu vind je er nog steeds brokjes aluminium van de verpulverde Stirling.

Verder is daar niets meer dat herinnert aan de crash. Hetzelfde geldt voor de Stirling die op 20 september rond half drie neerstortte bij het – inmiddels verdwenen – zwembad De Branding. Zeven van de acht bemanningsleden verloren het leven. Eén van hen raakte gewond, hij werd gevangen genomen en overleefde de oorlog.

Rehoboth

Gedenknaald bij de Rehoboth-school in Doorwerth.

Achter de basisschool Rehoboth in Doorwerth markeert een gedenkpaal alle air crashes tijdens de Slag om Arnhem. Die crashes beëindigde het jonge leven van 229 bemanningsleden uit vijf geallieerde landen: het VK, Canada, Australië, Nieuw-Zeeland en Zuid-Afrika.

Het herinneringsmonument memoreert ook de crash die hier plaatsvond. Op 21 september ’44 rond tien voor één in de middag stortte waar nu de school staat een Stirling neer. Van de acht man sterke crew sneuvelden er zeven. Eén van hen, een air despatchers, die containers uit het toestel wierp, ging naar een krijgsgevangenkamp.

Krijgen we te maken met alsmaar tropische zomers? Drogen we uit of spoelen we weg door hevige regenbuien? Het zou mooi zijn als we het wisten, maar nee, want er is niks zo instabiel als het klimaat.

Geen water meer, de boel verdroogd.

Wat als een paal boven water staat is dat klimaatverandering geen kortdurend proces is, maar duizenden jaren vergt. Duizenden jaren, denk daar eens over na. De laatste ijstijd was zo’n tienduizend jaar geleden. Daarvoor en tussendoor waren er warme periodes, gematigde periodes en zelfs een kleine ijstijd, die duurde van de veertiende tot diep in de negentiende eeuw. In die tijd was het 1 à 2 graden kouder dan nu. Hoe koud is dat? Denk even aan de wintertaferelen van de kunstschilder Pieter Brueghel de Jonge en je gaat vanzelf bibberen.

Bevriezing

Misschien leven we nu in een geografische periode van ‘kortstondige’ warmte. Aangewakkerd door de industriële vooruitgang en de hoge stikstofuitstoot is het rond de twee graden warmer dan in het begin van de vorige eeuw.

De belangrijkste componenten voor warmte en kou op aarde zijn de draaiing om de zon en de aardhoek, staan we dichter bij de zon dan is het warm, verderaf… nou ja, dat is duidelijk Iedere honderdduizend jaar wisselt de aarde van baan en iedere veertigduizend jaar verandert de stand van de aardhoek en daarmee de lichtinval van de zon, waar geen zon is bevriest de boel.

Op basis van deze kennis stellen wetenschappers dat een nieuwe ijstijd onontkoombaar is, naar verwachting ontstaat die over pakweg tienduizend jaar. In de loop van duizenden jaren vormen zich enorme gletsjers die de wereld van een witte jas voorzien. Mochten er dan nog mensen zijn, dan krijgen die het hard te verduren.

De Belgische dichteres Ruth Lasters, stadsdichter van Antwerpen, voelt zich  in haar eer aangetast nu het stadsbestuur ‘nee’ gezegd heeft tegen Losgeld, het onderstaand gedicht dat ze schreef met leerlingen van haar school in Deurne.

Ze gaf Losgeld aan het stadsbestuur, ongevraagd wat stadsdichters wel vaker doen en waar nooit problemen over ontstaan zijn. Maar in die gedichten staat geen kritiek, wel in dit gedicht. Daaruit kun je opmaken dat ze alleen lovende woorden over ‘den Antwerp’ willen horen. De uitsluiting van dit gedicht noemt Lasters een aanval op de artistieke vrijheid. Voldoende reden om haar functie als stadsdichter direct terzijde te schuiven.

Losgeld

Olie-, oliedomme staat die leerlingen vanaf twaalf jaar
nog altijd letterlijk met ‘A’ labelt of ‘B’. Welkom in het middelbaar!

Aan Vlaanderen een vraag: wanneer ligt de maatschappij volledig plat?
Is dat wanneer de notarissen en de senators staken? Of als de loodgieters,
de bakkers en de havenarbeiders niet opdagen?

Ah, inderdaad! Het land ligt op zijn gat als de dakwerkers nakateren,
als alle winkeliers hun schup afkuisen, als de onthaalmoeders
de luiers zelf aandoen, als koks hun kat sturen naar Nam Fong,
Mister Spaghetti en naar alle internaten.

En wie is nu het slimst, iemand die weet waar de Aconcagua ligt
(vraag uit De slimste mens ter wereld) of wie het hele stroomschema kan tekenen
en uitvoeren voor een schoolkeuken, het Sportpaleis, Wetstraatvergaderzalen?
Iemand die weet hoeveel een flamingo weegt of iemand die een tillift kan bedienen
zonder dat de bomma valt op koude tegels voor het licht uitgaat?

Wij moesten maar eens over A- en B-ministers praten. Dan zouden ze
misschien verstaan hoe het aanvoelt. Alsof wij tweede keus zijn,
alsof een stiel leren slechts een plan B kan zijn
voor als de A-richting iemand niet ligt, niet gaat.

Straks vraagt gij, Vlaanderen, nog losgeld voor het woord ‘intelligent’
dat gij al eeuwenlang gegijzeld houdt, alleen voor quizzers reserveert,
voor dokters, architecten, wetenschappers, voor mevrouw Michiels en advocaten.

Terwijl wij, trappenmakers, de hellingsgraad berekenen, de ideale afstand tussen treden. Kunt gij dat, Vlaanderen? En weet gij alles, zoals wij, mecaniciens, over de juiste spanningskracht op bouten van de nokkenas of hoe de distributieriem vervangen dient
voor een perfecte kleptiming?

Zolang gij, Vlaanderen, niet ook de vakman slim noemt
in kranten, spelprogramma’s en journaals,
zijt gij de A’s in uw naam VlAAnderen niet waard.

Ruth Lasters, geschreven in samenwerking met Kelvin Kamau, Miguel Angel, Charlotte Sibaers, Amber Serresen, Nyano Van Mechelen en Inne Michiels van de Spectrumschool in Deurne.