REDCOM

Kom er niet in, blijf eruit, de Extra Beveiligde Inrichting in Vught is een strak knellende dwangbuis, heel slecht voor je gezondheid en sociale contacten. Je bezoek knuffelen? Vergeet het. Bij het (spaarzaam) bezoek in de EBI –alleen toegankelijk voor naaste familie of een advocaat – zit de arrestant doorgaans achter glas.

De EBI in Vught herbergt de zwaartse criminelen van Nederland.

Deze speciale gevangenis vervangt de Extra beveiligde Afdelingen die er waren in de gevangenissen in Hoogeveen, Leeuwarden, Rotterdam en Sittard – waar bewakers de beveiliging moeilijk in de hand hielden. De EBI bracht uitkomst. Dit gevang extra large opende in 1997 zijn deuren voor doorgewinterde criminelen, zoals Willem Holleeder, Ridouan Taghi en moslimterrorist Mohammed Bouyeri, de moordenaar van cineast/columnist Theo van Gogh, hij zit er een levenslange straf uit.

De gevangenis telt vier afdelingen. Op iedere afdeling zeven cellen, één ervan is altijd leeg omdat hij gebruikt wordt als opvanglocatie bij een mogelijke cel-controle. Door onderbezetting is er momenteel één afdeling dicht, zodat er nu 18 – in plaats van 24 – cellen in gebruik zijn.

Ontsnappen

De arrestant verlaat nooit – behalve voor bezoek aan een rechtbank of ziekenhuis – ‘zijn’ afdeling, Onderling contact tussen gedetineerden kan, maar dan nooit meer dan vier bij elkaar. Gelucht wordt op een betraliede binnenplaats. Ontsnappen uit deze streng bewaakte inrichting of het opgang brengen van een gijzeling lijkt hier onmogelijk. Overal hangen camera’s en zijn op afstand sluitende deuren,. De bewaking is in één woord: IJZERSTERK. Toch dacht Taghi erover na. Nadenken over zo’n stap maakt je berucht maar, geloof me, iedere ontsnappingspoging loopt af met een lange, en wellicht ook dodelijke zucht.

De rechtbank in Amsterdam-Osdorp is voor zware jongens en daarom extra beveiligd.

Saaie plek

Extra Beveiligde rechtbank, links is de garage waar auto’s met arrestanten op hoge snelheid inrijden.

De meeste EBI-veroordeelden gaan in vliegende vaart – soms per politiehelikopter – naar de Extra Beveiligde Rechtbank in Amsterdam-Osdorp. Supersnelle auto’s met blauw zwaailicht schieten daar de kleine garage in, waarna de bajesklant in afwachting van zijn proces verdwijnt achter tralies. De EBR – ooit magazijn van C&A – staat op een industrieterrein. Een saaie, weinig aanlokkelijke plek, maar juist daarom uitermate goed geschikt voor wetshandhaving tegen zware criminelen.

Denk je eens in hoe de Veluwe er vroeger uitzag. Destijds wekten sagen de uitgestrekte bossen, heide en zandverstuivingen, tot leven. Die tijd is voorgoed voorbij. Tegenwoordig is de Veluwe een Natura 2000-gebied, waar stikstof een sluipmoordenaar is, en we alleen kunnen terugkijken op wat er ooit was.

In het landschap zijn de contouren van die oude tijd nog steeds zichtbaar. Op de heidevelden liggen diepe karresporen, de restanten van middeleeuwse hessenwegen. Vaak liggen die kriskras naast elkaar, een teken dat koetsiers steeds zochten naar de best berijdbare delen van een zandweg.

Overal op de Veluwe is bos, maar het is cultuurbos, aangelegd door de mens. Ooit was er het oerbos, een ware wildernis, maar die is nergens meer terug te vinden. Bij Beekbergen lag het laatste perceel oerbos, eind negentiende eeuw is het geveld. Bij Wolfheze lagen in de achttiende uitgestrekte heidevelden met hier en daar bosschages. Langs de Wolfhezerbeek stonden ook toen al de Wodanseiken, die zijn ruim 400 jaar oud. Een andere stokoude boom in dit gebied is de 343 jaar oude acacia op het binnenterrein van Kasteel Doorwerth – geplant ter ere van de vrede tussen Nederland en Frankrijk en in 1679 beklonken in Nijmegen.

Wodanseiken, Wolfheze -Johannes Warnardus Bilders.

Nog even terug naar de Wodanseiken, daar kwamen schilders van de Oosterbeekse School bijeen. Eén van hen,  Johannes Warnardus Bilders (1811-1890), zette deze oeroude eiken op het canvas. Zijn bierflessen legde hij in het kraakheldere water van de sprengenbeek waar de drank lekker koel bleef.

Geloof

Het katholicisme was tot ver in de zestiende eeuw de enige godsdient.

Over de uitgestrekte heide liepen volgelingen van Anastasius Veluanus uit Garderen, zij verkondigden het protestantse geloof. De katholieke godsdienst was tot ver in de zestiende eeuw de enige godsdienst, tot de hervormers Luther en Calvijn hun nek uitstaken. Het duurde tot 1816 voor de gereformeerde kerk, genaamd Nederlands Hervormde Kerk, op de Veluwe terrein won. In 1834 ontstond de eerste scheuring waarbij de orthodoxen, de rechtlijnige, kozen voor het oude gereformeerde geloof. De Afscheiding van 1834 – die leidde tot de oprichting van zelfstandig gereformeerde kerken naast de NH-Kerk- had op de Veluwe nauwelijks effect. De Doleantie van 1886 had dat wel, de initiatiefnemers klaagden over het modernisme. De scheuring begon op 7 februari 1886 in Kootwijk waar een orthodox gereformeerde predikant de kansel beklom in de kerk, die bekendstond als Nederduitse gereformeerd.

Gazenbeek

Chroniqueur van de Valouwe was Jac. Gazenbeek, een journalist/schrijver uit Ede. Hij schonk aandacht aan de oude gebruiken van de boeren en de streekverhalen en legde die vast in menig boek. Tegen het einde van zijn leven, Gazenbeek stierf in 1975, uitte hij zijn zorg over het verdwijnen van het landschappelijk karakter van de Veluwe, ook het toegenomen toerisme vond hij zorgelijk.

Jan van Schaffelaar stierf op 16 juli 1482.

Tijdens de Hoekse en Kabeljauwse twisten – 1350 tot 1500 – gaat het er hard aan toe in de Nederlanden. De stedelijke adel – de roofvissen, Kabeljauwen – steunden de 13-jarige graaf Willem V als landsheer.

Willem V was een zoon van de Duitse keizer Lodewijk IV en Margaretha van Henegouwen, Hij trad aan na de dood van Willem IV (1345), die geen wettige nakomelingen had. Margaretha wilde geld zien voor het bewind van haar zoon. De Kabeljauwen keerden zich daar tegen, maar de plattelandsadel gaf haar gelijk. Zij noemden zich Hoeken, haken, want daarmee vang je kabeljauwen. Het conflict veroorzaakte onnoemelijk veel ellende. De Nederlanden raakten totaal ontregeld.

Hoeken verdreven de bisschop van Utrecht. Kabeljauwen vergrendelden de voedselvoorziening naar de stad, Utrecht was vrijwel uitgehongerd. De hertog van Kleef bood hulp, hij stuurde karrevrachten voedsel naar de stad. Maar bisschoppelijke huursoldaten hielden die transporten tegen. Onder hen was ruiteraanvoerder Jan van Schaffelaar.

De oude kerk van Barneveld met het standbeeld van Jan van Schaffelaar. De toren waar hij vanaf sprong werd in de negentiende eeuw door brand verwoest.

Barneveld

In juli 1482 stuitte de Kabeljauw van Schaffelaar op een te grote overmacht. Hij sloeg op de vlucht. Met twintig kornuiten verschanste hij zich op de kerktoren van het kerspel Barneveld. De Hoeken richtten kanonnen op de toren. Het groepje had geen schijn van kans. Of toch?

‘Als jullie je leidsman van de toren douwen, dan laten we jelui gaan.’ De Kabeljauwen weigeren. Weer bulderen de kanonnen. Dan neemt Schaffelaar een kloek besluit.

“Lieve gesellen, ic moet ummer sterven, ic en wil u in geenen last brenghen” (Lieve gezellen, ik moet toch eenmaal sterven, ik wil u geen moeilijkheden bezorgen). En hij stort zich naar beneden – de plek waar hij op 16 juli 1482 neerkwam is gemarkeerd. Hij – aangeduid als ‘dem Leeuw’ – ligt begraven in de kerk.

Dit verhaal werd pas verteld in 1698 door de Utrechtse historicus Antonius Matthaeus. Sinds 1903 staat er een standbeeld van Jan van Schaffelaar voor de kerktoren, die toren is oud maar door renovatie na een brand in 1828 natuurlijk niet meer dezelfde als toen.