REDCOM

In de meeste Russische steden, zoals hier in het mooie St. Petersburg, merk je weinig van de armoede, maar kom je er buiten dan overvalt je diepe ellende.

Onlangs kreeg ik het aan de stok met iemand die mij ervan beschuldigt te denken vanuit westers perspectief. Wie naar de NAVO kijkt, aldus mijn opponent, moet ook rekening houden met het Russische standpunt. Volgens hem houdt het westers militair bondgenootschap dat land gevangen.

Ik legde hem uit dat de Oost-Europese landen zelf om de NAVO hebben gevraagd. Dat klopt niet, zei hij. Ik draaide me om en vertrok, want met mensen die in een parallelle wereld leven wil ik niks te maken hebben.

Poetin, die zich heeft ontwikkeld tot een autocraat, doet niets aan de binnenlandse problemen van Rusland.

Rusland is en blijft een raadsel. Ik bezocht het land tweemaal. De eerste keer in 2004 als verslaggever van het blad Aedes-magazine. Het was de tijd waarin woningcorporaties ver doorschoten in het marktdenken en er zelfs een project in Jekaterinaburg van de grond kwam. De Russische maffia gooide roet in het eten. Dat is Rusland, je bouwt iets op, het komt niet af en wat er overblijft is troep. Zo gaat het in het klein, zo gaat het daar ook in het groot.

Zo is de Russische woningbouw buiten de grote steden, dit is een flat in een buitenwijk van Volgograd.

Koopkrachtverbetering

Rusland, het grootste land van de wereld, is ontiegelijk rijk aan delfstoffen maar daar doen ze vrijwel niks mee, alleen aardgas en olie tellen mee. Bij mijn laatste bezoek in 2014 stonden de winkels vol met westerse waar. De reclame daar is vooral westers, evenals de auto’s. In de steden zijn de prijzen vrijwel gelijk als bij ons, zo niet hoger. Weinig Russen kunnen die hoge prijzen betalen, want de meesten hebben een salaris van ruim 500 euro per maand. Niemand doet iets aan koopkrachtverbetering. In Rusland levert geld niets op, daarom brengen de rijken hun geld liever naar het westen,

Alleen taxi’s zijn nog van Russische makelij, voor de rest rijden er westerse auto’s rond.

Buiten de steden overvalt je diepe ellende. In de dorpen is het land werkelijk straatarm. Daar zijn de dagelijkse boodschappen iets goedkoper, maar krijg je Russische waar en die is horrible.

Treedt het land uit zijn machtsvacuüm, anders gezegd: zou het een verbond aangaan met het Westen – iets wat veel Russen graag zien – dan zou het een enorme oppepper betekenen. Maar nee, zolang Rusland geleid wordt door autocraten die niets moeten hebben van globalisering, zichzelf liever mateloos verrijken dan het volk een beter bestaan te bieden, is samenwerking onrealiseerbaar.

De filosoof Benedictus de Spinoza was mager met een lang, kenmerkend gezicht. Deze Amsterdamse Jood uit de Gouden Eeuw liep door zijn woonplaats Rijnsburg in een zwarte cape met witte kraag. Hij baseerde zich louter op de rede daarom lieten de meesten hem links liggen. Want wat had je aan een vent die de Bijbel niet letterlijk nam en God gelijkstelde aan de natuur? Wie dat in de zeventiende eeuw in het openbaar verklaarde moest lef hebben.

Uit het gedicht Maysche Morgenstond van Dirck Rafaëlsz. Camphuysen (1586-1627), een predikant die door de Synode van Dordrecht werd aangewezen als een ketter. De strofe is aangebracht op het Spinozahuis in Rijnsburg.

Een godslasteraar was hij, vond men, maar dat niet alleen, ook door zijn politieke zienswijze zagen ze hem liever gaan dan komen. Wat een idioot was hij door te verklaren dat de staatsmacht nooit in één hand mag liggen. De almachtige Franse zonnekoning Louis de XIVe   –  die zichzelf beschouwde als door God gezonden en het symbool van de macht op aarde – had hem het liefst gewurgd.

Spinoza werd omringd door een kleine groep getrouwen uit binnen- en buitenland die er goed aan deden hun interesse in s ’mans zienswijze niet breed uit te dragen, anders verging het ze slecht. De Engelse scheikundige Robert Boyle toonde begrip voor hem, het kostte hem twee maanden cel in de Tower van Londen.

Verlichting

Hij was een verguisde radicaal, een vreemde ‘vogel’. Zelfs de Joden gooiden hem uit de synagoge en spraken een banvloek over hem uit. De protestanten noemden hem ‘een ketter’, zelf ‘een atheïst’. Pas veel later zag de wereld hem als een groot filosoof.

Spinoza – geboren in 1632 in Amsterdam – drukte een belangrijk stempel op het tijdperk van de Verlichting. ‘Ik denk, dus ik ben’ – een uitspraak van de Franse filosoof René Descartes –stond in die tijd centraal, zo werd het juk van de autocratie afgeworpen en kwam de grootschalige zelfontplooiing op gang.

De aversie tegen Spinoza bemoeilijkte de uitgave van zijn boeken. Hij voorzag in zijn levensonderhoud met het slijpen van lenzen, o.a. voor brillen en microscopen. Rond 1661 ging hij naar Rijnsburg waar hij introk bij een chirurgijn, het huis (zie foto) staat er nog. Hij begon er aan zijn boek Ethica – https://nl.wikipedia.org/wiki/Ethica_(Spinoza).

Het Spinozahuis in Rijnsburg dateert van 1660.

Later verhuisde hij naar Voorburg. In 1669 trok hij in een huis aan de Stille Veerkade in Den Haag. Twee jaar later woonde hij aan de Paviljoensgracht. Het volk verdacht hem van spionage voor de Fransen, die Utrecht al een jaar bezet hielden. De in 1672 gelynchte gebroeders De Witt indachtig voelde Spinoza zich niet tof in Den Haag. Op 21 februari 1677 stierf hij aan tbc. Zijn graf in de Nieuwe Kerk in Den Haag is geruimd. Op de plek buiten de kerk waar zijn overblijfselen liggen staat nu een gedenksteen.

Snelheid en luxe, de Trans Europe Express (TEE) bood het allemaal. De eerste TEE-trein vertrok in 1957 uit Zürich, de laatste arriveerde in 1995 in Parijs. TEE-treinen hadden klinkende namen, hier te veel om hier op te noemen, maar L’ Ėtoile du Nord, Goethe, Mistral en Parsifal zullen menigeen bekend in de oren klinken.

Initiator van de comfortabele TEE-trein was F.Q. den Hollander, directeur van de Nederlandse Spoorwegen van 1947 tot 1957. Hij realiseerde het project samen met de Zwitserse spoorwegen, dit ter verbetering van de naoorlogse samenwerking tussen de Europese spoorwegen.

De TEE was eerst een diesel. Later trokken elektrische locomotieven de wagons. Maar o wat was die oorspronkelijke TEE mooi. Voor al dat lekkers moest je wel diep in de buidel tasten, want de trein (je betaalde er een toeslag voor) was volledig eerste klas, voorzien van airco (uniek destijds), automatische zonwering en een prima restauratie. Ik heb er twee keer in gereden: één keer in Nederland en één keer naar Parijs. Met de TEE werd geprobeerd  zakenreizigers weg te houden uit het vliegtuig, maar dat is niet gelukt.

Sloop

Hoewel de TEE mooi en snel was hield hij het niet lang vol. In 1974 kwam er een eind aan de dieselstellen, ze waren onrendabel geworden op de toen vrijwel overal geëlektrificeerde lijnen. In plaats de legendarische TEE naar het museum te verplaatsen werden de bakken verkocht aan de Ontario Northland Railway in Canada. Maar door de harde Canadese winter hielden ze het daar niet lang vol.

Sloop volgde in 1984. Gelukkig bleven er een paar bakken gespaard. Die kwamen in 2006 op het NS-rangeerterrein in Amsterdam te staan waar ze dienden als illegale schuilplaats voor zwervers. Sinds een jaar staan de twee TEE-treinen op het terrein van het Nederlands Transportmuseum in Nieuw-Vennep waar ze een ingrijpende opknapbeurt ondergaan – https://nederlandstransportmuseum.nl/