REDCOM

De filosoof Benedictus de Spinoza was mager met een lang, kenmerkend gezicht. Deze Amsterdamse Jood uit de Gouden Eeuw liep door zijn woonplaats Rijnsburg in een zwarte cape met witte kraag. Hij baseerde zich louter op de rede daarom lieten de meesten hem links liggen. Want wat had je aan een vent die de Bijbel niet letterlijk nam en God gelijkstelde aan de natuur? Wie dat in de zeventiende eeuw in het openbaar verklaarde moest lef hebben.

Uit het gedicht Maysche Morgenstond van Dirck Rafaëlsz. Camphuysen (1586-1627), een predikant die door de Synode van Dordrecht werd aangewezen als een ketter. De strofe is aangebracht op het Spinozahuis in Rijnsburg.

Een godslasteraar was hij, vond men, maar dat niet alleen, ook door zijn politieke zienswijze zagen ze hem liever gaan dan komen. Wat een idioot was hij door te verklaren dat de staatsmacht nooit in één hand mag liggen. De almachtige Franse zonnekoning Louis de XIVe   –  die zichzelf beschouwde als door God gezonden en het symbool van de macht op aarde – had hem het liefst gewurgd.

Spinoza werd omringd door een kleine groep getrouwen uit binnen- en buitenland die er goed aan deden hun interesse in s ’mans zienswijze niet breed uit te dragen, anders verging het ze slecht. De Engelse scheikundige Robert Boyle toonde begrip voor hem, het kostte hem twee maanden cel in de Tower van Londen.

Verlichting

Hij was een verguisde radicaal, een vreemde ‘vogel’. Zelfs de Joden gooiden hem uit de synagoge en spraken een banvloek over hem uit. De protestanten noemden hem ‘een ketter’, zelf ‘een atheïst’. Pas veel later zag de wereld hem als een groot filosoof.

Spinoza – geboren in 1632 in Amsterdam – drukte een belangrijk stempel op het tijdperk van de Verlichting. ‘Ik denk, dus ik ben’ – een uitspraak van de Franse filosoof René Descartes –stond in die tijd centraal, zo werd het juk van de autocratie afgeworpen en kwam de grootschalige zelfontplooiing op gang.

De aversie tegen Spinoza bemoeilijkte de uitgave van zijn boeken. Hij voorzag in zijn levensonderhoud met het slijpen van lenzen, o.a. voor brillen en microscopen. Rond 1661 ging hij naar Rijnsburg waar hij introk bij een chirurgijn, het huis (zie foto) staat er nog. Hij begon er aan zijn boek Ethica – https://nl.wikipedia.org/wiki/Ethica_(Spinoza).

Het Spinozahuis in Rijnsburg dateert van 1660.

Later verhuisde hij naar Voorburg. In 1669 trok hij in een huis aan de Stille Veerkade in Den Haag. Twee jaar later woonde hij aan de Paviljoensgracht. Het volk verdacht hem van spionage voor de Fransen, die Utrecht al een jaar bezet hielden. De in 1672 gelynchte gebroeders De Witt indachtig voelde Spinoza zich niet tof in Den Haag. Op 21 februari 1677 stierf hij aan tbc. Zijn graf in de Nieuwe Kerk in Den Haag is geruimd. Op de plek buiten de kerk waar zijn overblijfselen liggen staat nu een gedenksteen.

Snelheid en luxe, de Trans Europe Express (TEE) bood het allemaal. De eerste TEE-trein vertrok in 1957 uit Zürich, de laatste arriveerde in 1995 in Parijs. TEE-treinen hadden klinkende namen, hier te veel om hier op te noemen, maar L’ Ėtoile du Nord, Goethe, Mistral en Parsifal zullen menigeen bekend in de oren klinken.

Initiator van de comfortabele TEE-trein was F.Q. den Hollander, directeur van de Nederlandse Spoorwegen van 1947 tot 1957. Hij realiseerde het project samen met de Zwitserse spoorwegen, dit ter verbetering van de naoorlogse samenwerking tussen de Europese spoorwegen.

De TEE was eerst een diesel. Later trokken elektrische locomotieven de wagons. Maar o wat was die oorspronkelijke TEE mooi. Voor al dat lekkers moest je wel diep in de buidel tasten, want de trein (je betaalde er een toeslag voor) was volledig eerste klas, voorzien van airco (uniek destijds), automatische zonwering en een prima restauratie. Ik heb er twee keer in gereden: één keer in Nederland en één keer naar Parijs. Met de TEE werd geprobeerd  zakenreizigers weg te houden uit het vliegtuig, maar dat is niet gelukt.

Sloop

Hoewel de TEE mooi en snel was hield hij het niet lang vol. In 1974 kwam er een eind aan de dieselstellen, ze waren onrendabel geworden op de toen vrijwel overal geëlektrificeerde lijnen. In plaats de legendarische TEE naar het museum te verplaatsen werden de bakken verkocht aan de Ontario Northland Railway in Canada. Maar door de harde Canadese winter hielden ze het daar niet lang vol.

Sloop volgde in 1984. Gelukkig bleven er een paar bakken gespaard. Die kwamen in 2006 op het NS-rangeerterrein in Amsterdam te staan waar ze dienden als illegale schuilplaats voor zwervers. Sinds een jaar staan de twee TEE-treinen op het terrein van het Nederlands Transportmuseum in Nieuw-Vennep waar ze een ingrijpende opknapbeurt ondergaan – https://nederlandstransportmuseum.nl/

Beeldhouwer Jan Wolkers sloeg de Nederlandse literatuur om de oren met ongekuiste taal. Bovenaan de ranglijst staat zijn roman Turks Fruit (1969), een van de beste boeken uit de Nederlandse literatuur.

Wolkers boeken zijn doordrenkt van seks, liefde en de dood. Hoewel hij talrijke boeken schreef en veel schilderijen maakte zag hij zichzelf toch vooral als beeldhouwer. Toch was hij bij het grote publiek nooit doorgedrongen als hij alleen een beeldhouwer was gebleven.

In de voormalige winkel van de familie Wolkers aan de Deutzstraat 7 in Oegstgeest huist nu een Sushibar.

In 1925 werd hij in Oegstgeest geboren als derde kind in een gereformeerd gezin van elf kinderen. Zijn wieg stond in een woonwinkelpand waar zijn vader voor de oorlog een slecht lopende kruidenierszaak dreef.

In zijn roman Terug naar Oegstgeest (1965) – geen autobiografisch werk maar wel, evenals zijn andere romans en novellen, sterk gelardeerd met ware gebeurtenissen – keert hij op 40 jarige leeftijd terug naar zijn jeugd, die in het boek een grimmige gestalte krijgt. Het is de Tweede Wereldoorlog. Zijn kunstenaarschap bloeit op. Hij gooit het gereformeerde geloof aan de kant – al keert het steeds weer terug in zijn romans.

Op de gevel tegenover de voormalige kruidenierszaak staat een gedicht van Wolkers.

Wolkers was een fenomeen. Hij boeide niet alleen met boeken, monumenten en  schilderijen, maar ook met zijn liefde voor de natuur. Dat maakt hem tot een van de grootste Nederlandse kunstenaars van de 20ste eeuw. Zijn laatste officiële daad was het schrijven van het Groot Nederlands dictee, dat op 19 december 2007 door zijn vrouw Karina werd voorgelezen op tv. Jan Wolkers stierf op 19 oktober van dat jaar aan levercirrose, 81 jaar oud.